Associazione Culturale Noste Reis - Lingua e cultura del Piemonte

La famija

La ca andoa che Cristin-a Odon a stà con soa famija a l’é ant ël cheur ëd Turin; a l’é pa (1) vàire granda, ma a l’é eleganta; a l’ha tut l’anciarm dij palas (2) vej ch’a fan la blëssa dël sènter dla capital piemontèisa.

Cristin-a a l’ha pen-a finì dë studié a l’università, e a l’é an camin ch’a serca ‘d travaj: a veul andé a vive daspërchila, nen përchè a-j pias nen dë sté con ij sò, ma përchè a veul esse indipendenta e a-j dëspias d’agrevé ‘l bilansi familial.

Ël pare ‘d Cristin-a a travaja a la pòsta, damantré soa mare a l’é na dòna ‘d ca. Ij grand ëd Cristin-a a j’ero canavzan da part ëd pare, da part ëd mare a j’ero ‘d Salusse. Sò pare grand (3) ëd Salusse a l’era un mèist-da-bòsch (4) an piòta, damantré soa mare granda a fasìa la sartòira. Ij sò grand canavzan a j’ero ‘d cassiné. A l’é giumai da vàire che tùit quatr a son andàit a la Vrità.

Cristin-a a l’ha nì ‘d frej, nì ‘d seure. Cand a l’era cita a sarìa piasuje d’avèj (5) un fradlin o na sorlin-a da podèjsse dësmoré ansema (6).

Ël pare ‘d Cristin-a a l’ha na seure ch’a-j diso Jolanda, damantré soa mare a l’ha un frel ch’as ës-ciama Ciafrè e ch’a l’ha doi fieuj: Bërtromé e Norin-a, ch’a son, donca, ij cusin ëd Cristin-a.

A sa mira a l’é ciàir che Bërtromé e Norin-a a son ëdcò anvod ëd pare e mare (7) ‘d Cristin-a, che a soa vòta a son sò barba e soa magna.

Note

(1) pa è sostanzialmente una negazione equivalente a nen, un po’ più forte di quest’ultima

(2) attenzione alla pronuncia della s, che qui è dolce – se fosse dura si scriverebbe palass

(3) nella lingua parlata pare grand si riduce spesso a grand, il diminutivo corrispondente all’italiano “nonnino” è grandin; anche mare granda si riduce spesso a granda mentre “nonnina” si dice grandin-a

(4) attenzione, la t di mèist ha solo valore etimologico e non si pronuncia

(5) notate il complemento –je posposto al participio passato: letteralmente "sarebbe piaciùtole di avere”

(6) dësmoré = giocare (detto soprattutto dei bambini); dësmoresse = trastullarsi, divertirsi, giocare etc.; dësmora = giocattolo

(7) il sostantivo genitor è poco usato in piemontese e si preferisce dire pare e mare

Vocabolari

famija = famiglia
cheur = cuore
pa = non, mica
pa vàire = non molto

anciarm = fascino (anche: incantesimo, sortilegio)
anciarmant = affascinante; Anciarmé = affascinare (ed anche: stregare)
palas = palazzo
blëssa = bellezza
sènter = centro
pen-a = appena
a l’ha finì = ha finito
a l’é an camin ch’a serca ‘d travaj = sta cercando lavoro
daspërchila = da sola, per conto suo
con ij sò = con i suoi
a-j pias nen dë sté = non le piace stare (lett. di stare)
indipendent = indipendente
a-j dëspias = le dispiace
agrevé / grevé = pesare, essere pesante (da grev = pesante)
bilansi = bilancio (si dice anche bilans)
familial = familiare
pare = padre
pòsta = posta
damantré = mentre
mare = madre
dòna ‘d ca = casalinga
ij grand = i nonni
a j’ero = erano
a l’era = era
canavzan = canavesano
Salusse = Saluzzo (nel Piemonte sudoccidentale)
pare grand = nonno
mare granda = nonna
mèist-da-bòsch = falegname (anche minusié)
a fasìa = faceva
sartòira = sarta (al maschile: sartor = sarto)
cassiné = proprietari di cascina
giumai = ormai
tùit quatr = tutti e quattro
a son andàit a la Vrità = lett. sono andati alla Verità, cioè sono morti (vrità = verità)
nì = né
frel = fratello (plurale frej)
seur = sorella (invariabile al plurale)
a sarìa piasuje d’avèj = le sarebbe piaciuto
fradlin = fratellino
sorlin-a = sorellina
për podèjsse dësmoré ansema = per potersi divertire insieme
na seure ch’a-j diso Jolanda = una sorella chiamata Iolanda (lett. che le dicono Iolanda)
ch’as ës-ciama = che si chiama
Ciafrè = Chiaffredo (nome tipico della regione saluzzese)
Bërtromé = Bartolomeo
Norin-a = Onorina
cusin = cugino (al femminile cusin-a = cugina, da non confondersi con cusin-a = cucina!)
anvod (variante novod) = nipote (al femminile anvoda o novoda)
anvod = nipote, nipoti
barba = zio
magna = zia
sò barba e soa magna = il loro zio e la loro zia

Pàula: - Anté ch’a l’é mè lìber d’egitologìa?
Cristin-a : - A l’é an sla tàula.
P. - It ses sigura? Lì a-i é nen.
C. - Preuva a vardé s’a l’é an sël sofà.
P. - Nò, a-i é nen.
C. - Coma a-i é nen? I j’era sigura ch’a fussa an sël sofà! It l’has pa lassalo a ca ‘d Flip?
P. - Speroma ch’ëd nò! Dësnò coma ch’ fas a pronteme për l’esam ëd passadoman?
C. - Sercoma ancora, peul desse ch’ a sàuta fòra. (da l’àutra stansia as sent un crij d’argioissansa)
C. - Còs é-la sossì ? Përchè ‘t crije, Pàula?
L’has-to trovà tò lìber?
P. - É! E ‘t sas andoa ch’a l’era? An sla sislonga.
It sas nen che sbeuj ch’it l’has fame pijé, mè car lìber!
C. - Ancor pro ch’it l’has nen dësmentialo antëccà ‘d nòst amis Flip, dësnò it j’ere mal butà: arvëdd-se esam!
P. - Franch parèj. Bòn, adess i vad a ca: a venta ch’i studia. Adiù, Cristin-a, mi it dagh ël bondì.
C. - Stame bin, e strach-te nen tròp fòrsa ‘d dësgifré ‘d giroglif!
P. - Pa privo ch’im ëstraca: a l’é n’argoment anciarmant. Adiù.

Vocabolari

lìber = libro
egitologìa = egittologia
an sla tàula = sulla tavola
a fussa = fosse
argioissansa = gioia
sislonga = divano
sbeuj = spavento
mal butà = mal messa
a venta ch’i studia = bisogna che io studi
dësgifré = decifrare
giroglif = geroglifico
pa privo ch’im ëstraca = nessun pericolo che mi stanchi

AGGETTIVI POSSESSIVI

Gli aggettivi possessivi piemontesi rifiutano l'articolo al singolare maschile e femminile ed al plurale femminile:

mè amis (il mio amico), mia amìa (la mia amica), (ij) mè amis (i miei amici), mie amìe (le mie amiche)

PRONOMI POSSESSIVI

1. Mè grand a l'é andàit a la Vrità.
2. Cristin-a a l'ha na sorlin-a ch'a l'é candia com na fior e bela parèj dël sol.
3. I veuj bèive na stissa (una goccia; un po') 'd làit.
4. Il l'has sèj? Òi!
5. Coma ch'a-j diso a la mare 'd Jolanda?
6. A-j diso Varònica.

1. Quando Norin-a era piccola, la sua mamma le raccontava sempre delle fiabe.
2. Cristina sta cercando un lavoro.
3. I cugini di Cristina stanno andando al mercato.
4. Il soffitto è bianco; il pavimento di legno è quasi (scasi) nero.
5. Bartolomeo (Bërtomé) vuole bere un succo di pompelmo, Cristina preferisce (preferire = avèj pi car) un'aranciata.
6. Tu sei stanco di camminare (marcé)?
Io non lo sono.